POLSKI PLAKAT CYRKOWY /NR 3’68(65)

Artykuł pochodzi z czasopisma „Projekt” nr 3’68 (65)
Autor: Jezry Waśniewski

Wybrane fragmenty:

„Cyrk należy do najstarszych widowisk, jakie zna historia kultury europejskiej. Stojące do dzisiaj olbrzymie mury Colosseum, to przecież mury cyrku. Wszystkie ważniejsze wydarzenia państwowe łączyły się w owym czasie z widowiskami cyrkowymi.
Późniejszy cyrk niewiele miał wspólnego ze swą świetnością antyczną. Były to już po prostu tylko budy jarmarczne, prymitywne pantomimy, popisy kuglarzy, ciągnące drogami tabory wozów z wędrującymi rodzinami cyrkowców, w których zawód dziedziczony był z pokolenia na pokolenie. Druga połowa XIX wieku blichtrem pieniądza usiłowała odebrać cyrkowi jego autentyzm, jego ludowość, jarmarczny charakter. Narodziła się szmira, dziś już tak spatynowana, że nie pozbawiona nawet uroku — ale konsumować jej niepodobna.
Współczesny rozwój cyrku łączy się nie tylko ze wzrostem ilości zespołów, których mamy obecnie w Polsce jedenaście. Oznacza on odnowę, w sensie wyrugowania szmiry i tandety a przywrócenia mu jego wartości autentycznych przez nawrót do tradycji jarmarczno-ludowych oraz nadania nowych walorów artystycznych, sięgnięcie do współczesnej muzyki, plastyki, tańca. W ostatnim dziesięcioleciu cyrk polski wywalczył sobie miejsce w czołówce światowej.
Z wysiłkami mającymi na celu podniesienie poziomu artystycznego sztuki cyrkowej, wiązała się konieczność unowocześnienia jego oprawy plastycznej: kostiumów, sprzętu, rekwizytów, oświetlenia i w ogóle aranżacji plastycznej całego widowiska. Generalnym doradcą plastycznym wszystkich jedenastu zespołów cyrkowych został znany warszawski artysta grafik Stanisław Miedza-Tomaszewski.
Odnowiony cyrk zrodził zapotrzebowanie na nową reklamę, m.in. na nowy rodzaj plakatu. Przedstawiony obok zestaw plakatów, wybranych z obszernej kolekcji wydanej przez Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne — stanowi bilet wizytowy cyrku nie tylko takiego, jakim już się stał ale i takiego, jakim pragnie być. Niełatwo było przełamać początkowe opory. I to nie tyle wśród wyrobionego masowego odbiorcy plakatu, co w samych zespołach cyrkowych. Ich konserwatywna nieufność wobec wszelkiego nowinkarstwa, przeniosła się i na plakat. Czasy te należą jednak już do przeszłości. Dziś, artysta cyrkowy uwierzył w proces odnowy swej sztuki, zrozumiał szansę nadania jej wyższej rangi artystycznej i jest dumny z reklamującego go plakatu, którego przecież on sam jest bohaterem.
W polskim plakacie cyrkowym — poza specyficzną cechą awangardowości — zauważa się także charakterystyczną budowę tematyczną. Nie jest to plakat reklamujący „cyrk w ogóle” — tematem są przeważnie poszczególne elementy widowiska. Daje to możność operowania w kampaniach reklamowych całymi grupami plakatów. To oczywiste wzbogacenie wyrazu plastycznego pozwala też zrekompensować techniczną słabość naszego plakatu, jaką jest jego zbyt mały format.
W takim ujęciu inspiracją dla Wydawnictwa i artystów mogły się stać zarówno tradycyjne uroki cyrku, jego naiwność, bliskość sztuce ludowej (Roman Cieślewicz, Rosław Szaybo, Bronisław Zelek), jak i obecna bogata malarskość widowiska cyrkowego (Maciej Urbaniec, Waldemar Swierzy, Tadeusz Jodłowski). Wprowadzenie współczesnej techniki, nowoczesnego sprzętu służącego przede wszystkim akrobatyce, wymagało innych środków, między innymi zastosowania fotografii i efektów op-artowskich (Wojciech Zamecznik, Hubert Hilscher, Wiktor Górka, Leszek Hołdanowicz). Powstała także duża seria plakatów ze zwierzętami. Sięgnięto również po tematykę trudniejszą: nieuchwytną poetyczność sztuki i zawodu cyrkowego (Jan Młodożeniec) oraz jego satyryczny pryzmat w stosunku do „prawdziwego życia” (Henryk Tomaszewski). Tak, czy inaczej, temat chwycił i zainteresował polskich grafików. Do pracy nad nowym plakatem cyrkowym przystąpili w Wydawnictwie Artystyczno-Graficznym wszyscy najwybitniejsi plakaciści, nie wyłączając nestora Tadeusza Gronowskiego.”